KSIĘGI KRÓLEWSKIE

WSTĘP

Księgi Królewskie zawierają dzieje królów i królestw. Biorąc to pod uwagę, Biblia hebrajska nazwała je Księgą Królów, Septuaginta zaś – dzieląc pierwotnie jednolite dzieło na dwie księgi – nazwała je 3 i 4 Księgą Królestw. Powodem tej numeracji jest to, że LXX złączyła te księgi z Księgami Samuela, które nazwała 1 i 2 Księgą Królestw.

1 i 2 Krl opisują dzieje Izraela od ostatnich lat Dawida do niewoli babilońskiej (586 r. przed Chr.). Ostatnie rozporządzenia Dawida wprowadzają na tron Salomona. Jego rządy to najwspanialszy moment historii Izraela. Autor wysławia mądrość króla, administrację kraju, opisuje szczegółowo budowę świątyni. Nie pomija jednak ujemnych stron charakteru króla: nieobyczajności, słabości wobec wrogów zewnętrznych i trudności wewnętrznych. Po jego śmierci państwo rozpada się na dwie części: północną, która z powodu większej liczby szczepów tu zamieszkałych nazywa się Królestwem Izraelskim, i południową, nazwaną Królestwem Judzkim. Autor przedstawia rządy królów obydwóch części, włączając w to opis działalności proroków, zwłaszcza Eliasza i Elizeusza. Po tym następuje opis upadku oraz przyczyn upadku obydwóch królestw.

Dzieje wszystkich niemal królów (poza Salomonem, Jeroboamem I i Jehu) ujęte są w stereotypowe ramy, w których autor przedstawia ważniejsze zdarzenia. Formuła wprowadzająca obejmuje datę wstąpienia na tron, podaje zwykle synchronizm z państwem sąsiednim, wskazówki co do długości panowania, rezydencji królewskiej oraz religijno-moralną ocenę władcy (stosunek do kultu). U królów państwa judzkiego autor dodaje wiek monarchy w chwili wstąpienia na tron i imię matki. W konkluzji księga podaje dalsze źródła wiadomości o okresie i postaci danego króla, o jego śmierci, pogrzebie i następcy na tronie.

1 i 2 Krl przedstawiają losy Izraela pod rządami królów. To okres, w którym dokonało się wielkie oczyszczenie religijne. Rozwiały się ostatecznie złudzenia Izraela dotyczące pogańskich kultów oraz idei politycznych. Izrael zrozumiał, że królestwa Bożego nie należy utożsamiać z ziemskimi ambicjami władców. Oczyściło się pojęcie ludu o warunkach przymierza. Ciągle zaś podkreślana jedność Boga, kultu, świątyni już przygotowuje religijną wspólnotę Izraela po niewoli babilońskiej jako typ Kościoła czasów ostatecznych. Na tym polega doniosłość tej księgi w dziejach zbawczego planu Boga.

Pierwsze wydanie księgi ukazało się prawdopodobnie jeszcze przed zburzeniem Jerozolimy, w czasie reformy Jozjasza (621 – 609 przed Chr.). To on uznał autorytet Prawa Mojżeszowego – i jest to fakt znamienny wobec tezy autora, iż niezachowanie tego Prawa spowodowało wszelkie nieszczęścia Izraela. Zresztą trudno przypuszczać, by po zburzeniu Jerozolimy można było pisać, że Arka Przymierza była jeszcze w świątyni albo że Edom wyzwolił się spod władzy Judy aż do dnia dzisiejszego (1 Krl 8,8; 2 Krl 8,22). Po dalszych uzupełnieniach ostatnie spisanie dzieła nastąpiło w latach 561 – 538. Redaktor bowiem doprowadził swe opowiadanie do uwolnienia Jojakina (Jechoniasza) w r. 560, nie wspominając o dekrecie Cyrusa (r. 538). Autor 1 i 2 Krl jest nieznany.

Autor biblijny czerpał z różnych źródeł. Sam cytuje następujące: Księga Dziejów Salomona (1 Krl 11,41), Księga Kronik Królów Izraela, Księga Kronik Królów Judy (1 Krl 14,19; 2 Krl 24,5). Te dzieła o charakterze sprawozdawczym, kronikarskim powstały na podstawie urzędowych dokumentów kancelarii królewskich, ale były z pewnością powszechnie znane. Obok nich należy wyróżnić: a) Kronikę Dawida, która dostarczyła materiału do 1 Krl rozdz. 1 – 2; jej autor, żyjący za czasów Salomona, znał dokładnie przebieg życia Dawida; b) opowiadania o prorokach Eliaszu i Elizeuszu, zredagowane przez uczniów prorockich. Początkowo istniały osobno, a potem zostały złączone w jedno dzieło; c) Kronikę świątynną, redagowaną przez kapłanów świątyni jerozolimskiej, z której autor czerpał dzieje Joasza (2 Krl rozdz. 12) i Achaza (2 Krl rozdz. 16); d) opowiadanie o Izajaszu, który spełnia ważną rolę w dziejach Ezechiasza (2 Krl 18,17 – 20,19), spisane przez jego uczniów (por. Iz rozdz. 36 – 39).

Praca autora miała więc charakter kompilacyjny. Jego działalność łączy się na pewno ze środowiskiem judzkim, a chronologicznie przypada prawdopodobnie na okres po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. Trudno rozstrzygnąć, czy autor napisał księgę w stylu deuteronomicznym, czy też styl ten jest wynikiem wtórnej redakcji z okresu niewoli. Współczesna egzegeza skłania się raczej ku drugiemu przypuszczeniu; przy tej okazji dodano być może urywek o ułaskawieniu Jechoniasza (2 Krl 25,27-30).

Wykorzystanie tych oraz innych źródeł przez autora świadczy o znajomości epoki oraz o chęci obiektywnego przedstawienia wydarzeń. Ten obiektywizm potwierdzają liczne świadectwa pozabiblijne: teksty i pomniki egipskie, asyryjskie, nowobabilońskie, palestyńskie oraz wykopaliska przeprowadzone w różnych miejscowościach Palestyny i poza nią.

Dzieje Izraela w tej epoce rozgrywają się wobec trzech sąsiadujących mocarstw: Egiptu, Asyrii i Babilonii. Dawid utworzył wielkie królestwo, bo sprzyjały temu okoliczności: Egipt i Asyria, potencjalni wrogowie, przeżywały wówczas kryzys polityczny. Asyria odtwarza swą potęgę w IX w. przed Chr., aby w VII w. osiągnąć jej zenit i zniknąć z widowni dziejowej. Jej miejsce zajmuje imperium nowobabilońskie. Izrael podzielony, osłabiony nie oparł się tym potęgom.

1 i 2 Krl określają dość dokładnie daty panowania królów judzkich i izraelskich i porównują je ze sobą. Niełatwo jest zharmonizować te daty. Trudność ta jednak po części maleje, jeśli się uwzględni również inne sposoby obliczania lat w obu królestwach (predatacja i postdatacja). Wielką pomocą w ustaleniu dat chronologii biblijnej jest porównanie jej z chronologią starożytnego Wschodu.

Autorowi 1 i 2 Krl chodziło o historię o charakterze religijnym. Celem odczytania sensu teologicznego dziejów zaczerpnął on normy ocen z innych ksiąg lub od środowisk, które wyraziły swą myśl w tych księgach. Najpierw występuje tu teologia Pwt, która podkreśla następujące tezy: jeden Bóg, jedna świątynia, jeden kult. W tym świetle autor ocenia postępowanie królów, analizuje przyczyny upadku i zarazem chce, aby jego dzieło było apelem do współczesnych: mają się oni nawrócić do Boga (1 Krl 8,47; 2 Krl 17,13; por. Pwt 30,1-10). Księga żąda pogłębienia idei przymierza, i to zgodnie z nauczaniem współczesnych proroków: Ozeasza, Amosa, Jeremiasza, Ezechiela. Później Syr (rozdz. 47n) podkreśli niezmienność planu zbawczego, Bóg bowiem mimo niewierności ludu zachował sobie Resztę^s, utrzymał dynastię Dawidową. Do tego należy dołączyć interpretację kultową występującą w psalmach. Chodzi tu głównie o Ps 44[43]; 68[67],23; 78[77]; 79[78]; 89[88]; 137[136]. Dzieje Izraela są wielką lekcją poglądową, która wskazuje na potrzebę religijności pełnej nadziei, bo Bóg nie łamie raz zawartego przymierza. Te różne, a niesprzeczne, reinterpretacje potwierdzają, iż autorowi przyświecał zamiar przedstawienia dziejów swego narodu wraz z ich oceną w świetle prawd religijnych. Ukazał on rękę Bożą kierującą dziejami, zwłaszcza w obliczu klęski narodowej. Pisał, być może, celem zapobieżenia pogłębianiu się kryzysu religijnego w narodzie.

NT wylicza różne postacie i epizody opisane w 1 i 2 Krl: Dawid (Mt 1,1; 9,27; 15,22), królestwo Dawidowe (Mk 11,10; Dz 15,16), Salomon (Mt 6,29; Łk 12,27), królowa Saby (Mt 12,42), świątynia Salomona (Dz 7,47); Mt wylicza królów dynastii Dawidowej (1,6-11). Nadto występują: Eliasz, Elizeusz, wdowa z Sarepty, Naaman (Łk 4,26; Rz 11,2; Jk 5,17). NT zakłada rzeczywistość wydarzeń 1 i 2 Krl, widzi ich mesjańską realizację w osobie i dziele Chrystusa: ...a oto tu jest coś więcej niż Salomon (Mt 12,42).