KSIĘGA JONASZA

WSTĘP

W przeciwieństwie do innych ksiąg prorockich Księga Jonasza nie zawiera – poza apelem do pokuty – ani mów, ani szczegółowych napomnień, ani razu też nie padają słowa „wyrocznia Pana”. Jest opowieścią o proroku, który przez zamierzoną ucieczkę na przeciwległy kraniec świata chce uwolnić się od powierzonej mu przez Pana misji prorockiej. Następnie, gdy pod presją nadzwyczajnych wypadków spełnia on wreszcie posłannictwo Boże w Niniwie i osiąga niespodziewany rezultat pokuty, czuje żal do Boga i czyni Mu wyrzuty, że nie zesłał zapowiedzianej kary. Bohaterem tej historii jest Jonasz („Gołąb”), syn Amittaja, którego najprawdopodobniej można identyfikować z prorokiem Jonaszem z Gat ha-Chefer (dziś Meszhed, ok. 20 km na zachód od Tyberiady), żyjącym w czasach króla izraelskiego Jeroboama II (783 – 743; por. 2 Krl 14,25).

Historię Jonasza samą w sobie można uważać za podanie pochodzące z dawnych czasów. Wydaje się jednak, że w obecnej formie literackiej została ona zredagowana po niewoli babilońskiej (586 – 538), a przed 200 r. przed Chr.; por. Syr 49,10. Język jasny i prosty, ale mniej czysty niż język Księgi Rut, szereg arameizmów leksykalnych (1,6; 3,7; 4,11), jak i gramatycznych (1,7; 1,12; 4,6), wpływ innych proroków, zwłaszcza Jeremiasza i Ezechiela, a także idee przewodnie całej księgi wskazują na V w. przed Chr. jako datę jej powstania, podobnie jak ksiąg Ezdrasza, Nehemiasza oraz Kronik.

Piękne to opowiadanie, z dobrze zachowanym tekstem hebrajskim, stanowi zasadniczo jedność literacką. Pewną trudność stwarza psalm dziękczynny Jonasza (2,3-10). Uczeni dzisiejsi przyjmują możliwość późniejszej interpo

lacji ze względu na luźny związek tego psalmu z konkretną sytuacją i myślą przewodnią księgi. Księga Jonasza nie jest ani autobiografią proroka, ani jego biografią. Wydaje się, iż jest to utwór dydaktyczny (3,10; 4,10n; por. Jr 18,7n), historia bowiem nie notuje faktu tak wspaniałego nawrócenia Niniwy. Natomiast literatura biblijna zna temat proroków opierających się Bogu (1 Krl 19,4; Jr 1,6nn; 15,10-18; 20,7-10), a znane nam pewne szczegóły folkloru owych czasów zawierają również temat ryby, która połknęła człowieka i zachowała go żywego. Te dane pozwalają przypuszczać, iż Księgę Jonasza zaliczyć należy do rodzaju literackiego zwanego midraszem, bardzo popularnego po niewoli, który podawał jakąś lekcję budującą. Księga Jonasza chce pouczyć o woli miłosiernego Boga, który czeka na znak prawdziwej pokuty, by móc przebaczyć (Wj 34,6n; Ps 86[85],15; Ne 9,17; Jl 2,13). Księga głosi szeroki uniwersalizm, darząc sympatią wszystkie kraje i wszystkich ludzi dobrej woli, nawet dawnych wrogów Izraela.

Myśli Księgi Jonasza, perły literatury ST, bliskie są Ewangelii. Chrystus Pan postawił Niniwę za przykład nawrócenia (Mt 12,41; Łk 11,32), a cud Jonasza, przebywającego trzy dni i trzy noce we wnętrznościach ryby, uznał za typ swego zmartwychwstania (Mt 12,39n; Łk 11,30). Sam fakt, że Chrystus Pan posłużył się wzmianką o Jonaszu, nie może jednak stanowić dowodu jej historycznego charakteru. Ważne jest natomiast, że podobnie jak epizod z rybą miał według zamiaru hagiografa wykazać autentyczność misji prorockiej Jonasza, tak zmartwychwstanie Chrystusa miało być i było wielkim znakiem autentyczności Jego posłannictwa dzięki cudownej interwencji Boga.