KSIĘGA LICZB
WSTĘP
Księga Liczb nosi hebr. nazwę zaczerpniętą z najważniejszego zwrotu pierwszego swego wiersza bemidbar (na pustyni). LXX i Wlg natomiast nadały jej nazwę od dużej ilości liczb występujących w tekście (Arithmoi, Numeri). Do tych tradycji nawiązała nazwa polska.
Tematyka księgi obejmuje oprócz wielu wydarzeń z okresu wędrówki na pustyni także szereg praw. Najczę-ściej jednak brak logicznego związku między nimi a biegiem wypadków dziejowych. Niewątpliwie podejmuje Lb wątek obu poprzednich części Pięcioksięgu. Izraelici przebywają na pustyni Synaj (1,1 – 10,10) i wędrują przez pustynię Kadesz (10,11 – 22,1) w kierunku Moabu (22,2 – 36,13) już jako naród związany przymierzem z Bogiem.
Struktura literacka jest tu znacznie trudniejsza do ustalenia niż w poprzednich trzech księgach. Pozornie bezładne zestawienie materiału to tylko złudzenie zasugerowane przez teorię czterech źródeł Pięcioksięgu (zob. Wstęp, s. 17). Redaktorzy znali wprawdzie tradycję kapłańską w różnych jej warstwach obok źródła jahwistycznego i elohistycznego, opracowali je jednak i połączyli dość samodzielnie. Pewne właściwości literackie opowiadań (śmierć Aarona, Miriam – rozdz. 20, oraz zapowiedź śmierci Mojżesza: 27,12n) wskazują na to, że druga część księgi miała w ostatecznej redakcji stanowić zakończenie zasadniczej części Pięcioksięgu. Poszczególne epizody są połączone tematycznie (np. starsza tradycja o buncie Abirama i Datana z młodszą o buncie Koracha – rozdz. 16). Na specjalną uwagę zasługuje opowieść o Balaamie (rozdz. 22 – 24), zdradzająca pochodzenie z terenów granicznych między Izraelem a Moabem. Obecna forma tego urywku ma cechy charakterystyczne zarówno źródła J, jak i E. Przepisy prawne czerpią redaktorzy przede wszystkim ze źródeł kapłańskich, niekiedy przekazują także urywki starych zbiorów (np. rozdz. 16).
Powyższe dane zdają się wskazywać na to, że dzisiejsza redakcja księgi należy do ostatniego etapu rozwoju tradycji kapłańskiej. Odpowiada on okresowi Ezdrasza, kiedy ta całość kodeksu kapłańskiego wraz z dodatkami (np. Lb 9,6-13) została uznana za oficjalne prawo państwowe. O prehistorii starszych tradycji – zob. Wstęp do Pięcioksięgu (s. 17). Niezależnie od tego księga wykazuje wyczuwalne wpływy deuteronomistyczne – owoc końcowej redakcji. Chciała ona powiązać Lb z ostatnią księgą Pięcioksięgu – Pwt.
Teologiczne znaczenie księgi polega na przedstawieniu konsolidacji dwunastu pokoleń wokół przybytku Jahwe i jego kultu w świetle idealnego okresu wędrówki na pustyni. Hierarchia kapłańska obejmuje oprócz potomków Aarona także podporządkowanych im lewitów, którzy w specjalny sposób należą do Jahwe, jako żywa ofiara z pierwocin (3,12-13.40-50). Nadto Lb ukazuje szereg przykładów niewierności Izraela w czasie wędrówki oraz buntów przeciw ustanowionym przez Boga przywódcom. Winnych spotyka kara (12,12nn; 25,5), nie oszczędzająca nawet potomków Lewiego (16,21.35). W pewnym sensie dosięga ona nawet Mojżesza i Aarona, którzy za chwilowe nieposłuszeństwo zostaną wyłączeni z grona bezpośrednich zdobywców Ziemi Obiecanej (20,12.24), mimo że posiadali moc przebłagania Boga (14,11nn; 17,11nn). Postać Mojżesza, wodza i prawodawcy, zajmuje w księdze miejsce centralne. Siedemdziesięciu „starszych” uczestniczy w darze Ducha przysługującego Mojżeszowi. Echa opisów Lb znajdujemy w ST: w Ps 78[77]; 106[105]; Mdr 18,20-25; Syr rozdz. 45n. Prawdopodobnym akcentem mesjańskim księgi są przepowiednie Balaama (24,7.17n), które pod prastarym królewskim symbolem gwiazdy (zob. komentarz) wskazują na przyszłego władcę świata. Wąż miedziany opisany w 21,4-9 jest typem ukrzyżowanego Zbawcy (J 3,14n; 8,28; 12,32), a manna (11,7) – Eucharystii (J 6,31nn). Nadto NT mówi o postaci Balaama w 2 P 2,15; Jud 11; Ap 2,14, nawiązuje do opisów Lb w Hbr 3,2-5; 3,7 – 4,3; 7,5; 9,13. Dosłowne zaś cytaty znajdują się: Lb 16,5 w 2 Tm 2,19 oraz Lb 30,3 w Mt 5,33.
(Red.)
