EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO ŁUKASZA
PROLOG
1
1 Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, 2 tak jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługamis słowa 1 ,2 Tzn. życia, cudów i nauki Jezusa. Autor ma na myśli przede wszystkim Apostołów; por. Dz 1 ,21 n; 6 ,4 .. 3 Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teofilu 1 ,3 Był on prawdopodobnie chrześcijaninem. Jego tytuł wskazuje na wysokiego urzędnika w administracji rzymskiej; zob. Wstęp., 4 abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono.
NARODZENIE I ŻYCIE UKRYTE JANA CHRZCICIELA I JEZUSA
PRZED NARODZENIEM
Zapowiedź narodzenia Jana 1,5-25 W tradycji żydowskiej tak biblijnej (por. Rdz 17,17nn; 18,9-15; 21,1-3; Sdz 13,2-25; 1 Sm 1,17-20), jak pozakanonicznej istnieje wiele analogicznych zapowiedzi narodzin wielkich mężów (Abraham, Izaak, Mojżesz). Mówi się zatem o tzw. anuncjacyjnym gatunku literackim pozabiblijnym. W nurcie tej tradycji znajdują się również Łukaszowe opisy historycznych faktów zwiastowania, narodzin i dziecięctwa zarówno Jana Chrzciciela, jak i Jezusa.
5 Za czasów Heroda, króla Judei, żył pewien kapłan, imieniem Zachariasz, z oddziału 1 ,5 Kapłani byli podzieleni na 24 oddziały (zmiany), z których każdy pełnił służbę w świątyni przez tydzień. Oddział Abiasza był ósmy (1 Krn 24 ,10 ).Abiasza. Miał on żonę z rodu Aarona, a na imię było jej Elżbieta. 6 Oboje byli sprawiedliwi wobec Boga i postępowali nienagannie według wszystkich przykazań i przepisów Pańskich. 7 Nie mieli jednak dziecka, ponieważ Elżbieta była niepłodna; oboje zaś już posunęli się w latach.
8 Kiedy według wyznaczonej dla swego oddziału kolei pełnił służbę kapłańską przed Bogiem, 9 jemu zgodnie ze zwyczajem kapłańskim przypadł w udziale los 1 ,9 Z powodu bardzo dużej liczby kapłanów każdy z nich mógł tylko raz w życiu złożyć tę ofiarę, w dniu wyznaczonym przez losowanie. Ofiara polegała na odnowieniu ognia i spaleniu wonności przed wejściem do Miejsca Najświętszego. Kadzenie to odbywało się przed ofiarą poranną i po ofierze wieczornej., żeby wejść do przybytku Pańskiego i złożyć ofiarę kadzenia. 10 A cały lud modlił się na zewnątrz w czasie ofiary kadzenia. 11 Wtedy ukazał mu się anioł Pański, stojący po prawej stronie ołtarza kadzenia. 12 Przeraził się na ten widok Zachariasz i strach padł na niego. 13 Lecz anioł rzekł do niego: «Nie bój się, Zachariaszu! Twoja prośba została wysłuchana: żona twoja, Elżbieta, urodzi ci syna i nadasz mu imię Jan 1 ,13 Hebr. Jochanan znaczy: „Jahwe okazał łaskę”.. 14 Będzie to dla ciebie radość i wesele; i wielu cieszyć się będzie z jego narodzin. 15 Będzie bowiem wielki w oczach Pana; wina i sycerys pić nie będzie 1 ,15 Lb 6 ,3 ; Sdz 13 ,4 n; por. 1 Sm 1 ,11 . i już w łonie matki napełniony zostanie Duchem Świętym. 16 Wielu spośród synów Izraela nawróci do Pana, ich Boga; 17 on sam pójdzie przed Nim w duchu i z mocą Eliasza, żeby serca ojców nakłonić ku dzieciom 1 ,17 Według tradycji żydowskiej Eliasz miał przyjść namaścić Mesjasza; por. Ml 3 ,23 n., a nieposłusznych – do rozwagi sprawiedliwych, by przygotować Panu lud doskonały». 18 Na to rzekł Zachariasz do anioła: «Po czym to poznam? Bo sam jestem już stary i moja żona jest w podeszłym wieku». 19 Odpowiedział mu anioł: «Ja jestem Gabriel, stojący przed Bogiem. I zostałem posłany, aby mówić z tobą i oznajmić ci tę radosną nowinę. 20 A oto będziesz niemy i nie będziesz mógł mówić aż do dnia, w którym się to stanie, bo nie uwierzyłeś moim słowom, które się spełnią w swoim czasie».
21 Lud tymczasem czekał na Zachariasza i dziwił się, że tak długo zatrzymuje się w przybytku. 22 Kiedy wyszedł, nie mógł do nich mówić, zrozumieli więc, że miał widzenie w przybytku. On zaś dawał im znaki i pozostał niemy. 23 A gdy upłynęły dni jego posługi kapłańskiej, powrócił do swego domu.
24 Potem żona jego, Elżbieta, poczęła i kryła się [z tym] przez pięć miesięcy, mówiąc: 25 «Tak uczynił mi Pan wówczas, kiedy wejrzał łaskawie, by zdjąć ze mnie hańbę 1 ,25 Bezpłodność uchodziła u Izraelitów za karę Bożą i hańbę; por. Rdz 16 ,4 ; 30 ,23 ; 1 Sm 1 ,6 . wśród ludzi».
Zwiastowanie Maryi
26 W szóstym miesiącu 1 ,26 Od poczęcia Jana. posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, 27 do Dziewicy poślubionej mężowi imieniem Józef, z rodu Dawida 1 ,27 Słowa „z rodu Dawida” odnoszą się do Józefa, o czym świadczy konstrukcja całego zdania oraz teksty równoległe: Łk 2 ,4 ; Mt 1 ,16 .20 . Aluzja do pochodzenia Maryi z rodu Dawida: zob. Łk 1 ,32 ; Rz 1 ,3 . Wyraźnie o przynależności Maryi do tego pokolenia mówią dopiero św. Justyn i św. Ignacy Antiocheński.; a Dziewicy było na imię Maryja. 28 Wszedłszy do Niej, [anioł] rzekł: «Bądź pozdrowiona 1 ,28 Dosł.: „raduj się”, „wesel się” – gr. pozdrowienie; odpowiednik hebr.: „pokój z tobą”. Może aluzja do So 3 ,10 -18 ; Za 9 ,9 . Słowa umieszczone w nawiasie – brak ich w niektórych kodeksach – zostały wprowadzone w celu zharmonizowania tego opisu z Łk 1 ,42 ., łaski pełna, Pan z Tobą, <błogosławiona jesteś między niewiastami>».
29 Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co by miało znaczyć to pozdrowienie. 30 Lecz anioł rzekł do Niej: «Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. 31 Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. 32 Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. 33 Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca». 34 Na to Maryja rzekła do anioła: «Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?» 1 ,34 Albo aluzja do tego, że Maryja, aczkolwiek już zaręczona, w chwili zwiastowania nie korzysta jeszcze z pełni praw małżeńskich i tylko tę sytuację ma na myśli, albo odwołanie się do wcześniej uczynionego i już obejmującego całe przyszłe Jej życie postanowienia trwania w dziewictwie. 35 Anioł Jej odpowiedział: «Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego okryje Cię cieniem. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym 1 ,35 Inni tłum.: „Dlatego też, co się narodzi [z Ciebie], będzie nazwane Świętym, Synem Bożym”.. 36 A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, którą miano za niepłodną. 37 Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego 1 ,37 Por. Rdz 18 ,14 ; Jr 32 ,27 .». 38 Na to rzekła Maryja: «Oto ja służebnicas Pańska, niech mi się stanie według słowa twego». Wtedy odszedł od Niej anioł.
Nawiedzenie
39 W tym czasie Maryja wybrała się i poszła z pośpiechem w góry do pewnego miasta w [ziemi] Judy 1 ,39 Wg tradycji dzisiejsze Ain-Karim, 7 km na zach. od Jerozolimy.. 40 Weszła do domu Zachariasza i pozdrowiła Elżbietę. 41 Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, poruszyło się dzieciątko w jej łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę. 42 Wydała ona głośny okrzyk i powiedziała: «Błogosławionaś Ty między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona 1 ,42 Zob. przyp. do 1 ,28 .. 43 A skądże mi to, że Matka mojego Pana przychodzi do mnie? 44 Oto bowiem, skoro głos Twego pozdrowienia zabrzmiał w moich uszach, poruszyło się z radości dzieciątko w moim łonie. 45 Błogosławiona [jest], która uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane Jej od Pana».
Magnificat 1,46-55 Tego hymnu nie należy uważać za stenograficzne powtórzenie słów Maryi, lecz za swobodną rekonstrukcję literacką, ułożoną później na tle tej wypowiedzi, opartą na pewnych prawzorach z ST – stąd tak typowe dla tamtej poezji paralelizmy – ze szczególnym nawiązaniem do pieśni Anny z 1 Sm 2,1-10, której „uniżenie” miało za przyczynę jej bezpłodność. Inne reminiscencje z ST: 1 Sm 1,11; Ps 113[112],5n; Ps 111[110],9; 103[102],17; 89[88],11; Iz 41,8n; Ps 98[97],3; Mi 7,20; Rdz 17,7; 18,18; 22,17. Wszystkie czasowniki wyrażające działanie Boga można uważać bądź za aluzje do konkretnych wydarzeń z historii Izraela, bądź widzieć w nich ogólnie stwierdzenie przedstawiające stosunek Boga do wszystkich kiedykolwiek żyjących ludzi. Podobnie jest z hymnem Zachariasza z 1,68-79.
46 Wtedy rzekła Maryja:
«Wielbi dusza moja Pana
47 i raduje się duch mój w Bogu, moim Zbawcy.
48 Bo wejrzał na uniżenie Służebnicy swojej.
Oto bowiem błogosławić mnie będą odtąd wszystkie pokolenia,
49 gdyż wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny;
a święte jest Jego imięs –
50 i miłosierdzie Jego z pokoleń na pokolenia dla tych, co się Go boją.
51 On przejawia moc ramienias swego,
rozprasza pyszniących się zamysłami serc swoich.
52 Strąca władców z tronu, a wywyższa pokornych.
53 Głodnych syci dobrami, a bogaczy odprawia z niczym.
54 Ujął się za sługą swoim, Izraelem,
pomny na miłosierdzie swoje,
55 jak przyobiecał naszym ojcom –
Abrahamowi i jego potomstwu na wieki».
56 Maryja pozostała u niej około trzech miesięcy; potem wróciła do domu.
NARODZENIE I ŻYCIE UKRYTE
Narodzenie Jana
57 Dla Elżbiety zaś nadszedł czas rozwiązania i urodziła syna. 58 Gdy jej sąsiedzi i krewni usłyszeli, że Pan okazał jej tak wielkie miłosierdzie, cieszyli się z nią razem. 59 Ósmego dnia przyszli, aby obrzezać dziecię, i chcieli mu dać imię ojca jego, Zachariasza. 60 Ale matka jego odpowiedziała: «Nie, natomiast ma otrzymać imię Jan». 61 Odrzekli jej: «Nie ma nikogo w twoim rodzie, kto by nosił to imię». 62 Pytali więc na migi jego ojca, jak by chciał go nazwać. 63 On zażądał tabliczki i napisał: «Jan będzie mu na imię». I zdumieli się wszyscy. 64 A natychmiast otworzyły się jego usta i [rozwiązał się] jego język, i mówił, błogosławiąc Boga. 65 Wtedy strach padł na wszystkich ich sąsiadów. W całej górskiej krainie Judei rozpowiadano o tym wszystkim, co się zdarzyło. 66 A wszyscy, którzy [o tym] słyszeli, brali to sobie do serca i pytali: «Kimże będzie to dziecię?» Bo istotnie ręka 1 ,66 W sensie mocy. Pańska była z nim.
Benedictus
67 Wtedy ojciec jego, Zachariasz, został napełniony Duchem Świętym i zaczął prorokować, mówiąc 1 ,67 Zob. przyp. do 1 ,46 . Po dziękczynieniu (ww. 68 -75 ) następuje wizja przyszłości (ww. 76 -79 ). Reminiscencje z ST, kolejno: Ps 41 [40 ],14 ; 72 [71 ],18 ; 106 [105 ],48 ; 111 [110 ],9 ; 1 Sm 2 ,10 ; Ps 132 [131 ],17 ; 106 [105 ],10 ; 105 [104 ],8 ; 106 [105 ],45 ; Rdz 17 ,7 ; Kpł 26 ,42 ; Rdz 22 ,16 n; Mi 7 ,20 ; Jr 11 ,5 ; Ml 3 ,1 ; Jr 31 ,34 ; Lb 24 ,17 ; Iz 60 ,1 n; Ml 3 ,24 ; Iz 9 ,2 ; 58 ,8 .:
68 «Błogosławiony Pan, Bóg Izraela,
bo nawiedził lud swój i odkupił,
69 i moc zbawczą nam wzbudził 1 ,69 Dosł.: „podniósł róg zbawienia”.
w domu sługi swego, Dawida:
70 jak zapowiedział to z dawien dawna
przez usta swych świętych proroków,
71 że nas wybawi od nieprzyjaciół
i z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą;
72 że miłosierdzie okaże ojcom naszym
i wspomni na swoje święte przymierze –
73 na przysięgę 1 ,73 Zob. Rdz 22 ,16 nn., którą złożył ojcu naszemu, Abrahamowi,
że nam użyczy tego,
74 iż z mocy nieprzyjaciół wyrwani,
bez lęku służyć Mu będziemy
75 w pobożności i sprawiedliwości przed Nim
po wszystkie dni nasze.
76 A i ty, dziecię, prorokiem Najwyższego zwać się będziesz,
bo pójdziesz przed Panem przygotować Mu drogi;
77 Jego ludowi dasz poznać zbawienie,
[co się dokona] przez odpuszczenie mu grzechów,
78 dzięki litości serdecznej Boga naszego.
Przez nią nawiedzi nas Słońce Wschodzące z wysoka,
79 by zajaśnieć tym, co w mroku i cieniu śmierci mieszkają,
aby nasze kroki zwrócić na drogę pokoju».
80 Chłopiec zaś wzrastał i umacniał się na duchu, a żył na pustkowiu aż do dnia ukazania się przed Izraelem 1 ,80 Jedno z tych „streszczeń” (summaria), które są typowe dla stylu Łukasza i których jest więcej w Dz; zob. Wstęp do Dz..
