MĄDROŚĆ SYRACHA czyli EKLEZJASTYK
WSTĘP
Księga ta w różnych tradycjach ma różne tytuły; przekład polski opiera się na jednym z rękopisów greckich, także niejednolitych. W oryginale hebrajskim, dość wcześnie zaginionym, nazywano ją prawdopodobnie Księgą (słowa) Jezusa, syna Syracha; wynika to z Syr 50,27 i 51,30 oraz ze wzmianek w Talmudzie. Tradycja łacińska, posługując się tą księgą w przygotowaniu katechumenów, nazywała ją (już od czasów św. Cypriana) księgą „kościelną”, łac. Ecclesiasticus („Eklezjastyk”). Być może pewną rolę odegrało tu podobieństwo (lub równy autorytet) do Eklezjastesa (Koheleta). W praktyce nomenklatura łacińska powodowała liczne nieporozumienia co do obu ksiąg, dlatego też obecnie jest coraz mniej używana.
W odróżnieniu od pozostałych ksiąg dydaktycznych autor tej księgi i jej język pierwotny, a także jej dalsze dzieje są dobrze znane. Autorem tego obszernego pisma mądrościowego jest doświadczony i wykształcony nauczyciel Prawa, obeznany z wszelkimi tradycjami mądrościowymi. Przedmowa napisana przez tłumacza księgi na język grecki, tzw. Prolog – nie należący do jej zasadniczej treści – podaje imię autora: Jezus, uzupełnione w 50,27 wskazówkami rodowodowymi: syn Syracha, syna Eleazara z Jerozolimy. Jezus, syn Syracha, napisał po hebrajsku księgę w początkach II w. przed Chr. (por. 50,1-24 aluzje do arcykapłana Szymona, syna Oniasza, a więc Szymona II). Jego wnuk po przybyciu do Egiptu w 132 r. przed Chr. (38 rok panowania Ptolemeusza Euergetesa) przełożył słowa swego dziadka na język grecki dla tamtejszej diaspory, posługującej się niemal wyłącznie tym językiem. Już Prolog (w. 20-22) wskazuje na to, że tłumaczenie to nie było dosłowne; w wielu wypadkach chodziło o adaptację tekstu hebrajskiego do mentalności greckiej, niekiedy o przystosowanie do aktualnych potrzeb gminy żydowskiej ok. 130 r. przed Chr.
Księga Syracha, mimo że w oryginale napisana po hebrajsku, nie należała do zbioru żydowskiego (kanonu) ksiąg świętych, chociaż pisma talmudyczne przytaczają ją w podobny sposób jak księgi kanoniczne. Weszła natomiast w wersji greckiej do Septuaginty i stąd przejęli ją chrześcijanie. Należy ona do grupy ksiąg wtórnokanonicznych; jej natchnienie i kanoniczność potwierdził Sobór Trydencki, wbrew wahaniom niektórych ugrupowań chrześcijańskich. W NT znał księgę przynajmniej autor Listu Jakuba (1,19 – por. Syr 5,11), zapewne także i inni; por. np. Mt 6,14 z Syr 28,2; Łk 1,17 z Syr 48,10. Do roku 1896 jedynym znanym tekstem był przekład grecki, choć jeszcze św. Hieronim wspomina o oryginale hebrajskim. Kolejno znajdowane urywki hebrajskie (z genizy w Kairze, z Qumran oraz z Masady) pozwoliły odtworzyć znaczną część tekstu hebrajskiego, wykazały jednak dość zasadnicze różnice między oryginałem a przekładem, a właściwie przekładami (i kolejnymi adaptacjami). Przekład niniejszy opiera się w zasadzie na tradycyjnych rękopisach greckich; znalezione fragmenty hebrajskie służą jedynie do usuwania niejasności. Wydaje się, że przekład grecki pochodzi z nieco innej (niekiedy lepszej) postaci tekstu niż znalezione urywki hebrajskie, także niejednolite.
Autor zamierzał dać czytelnikom rodzaj praktycznej filozofii, łatwo stosowalnej w życiu, a opartej na tradycyjnej religijności dawniejszych pism ST i historii ludu Bożego. W księdze można wyróżnić dwie większe części: 1,1 – 42,14 oraz 42,15 – 51,30. Pierwsza ma charakter antologiczny, zawiera szereg luźno powiązanych wskazówek mądrościowych i napomnień, niekiedy zestawionych w relacji do stanu lub wieku człowieka. Występuje tu nie tylko szereg hymnów, modlitw i refleksji, ale i spekulacji na temat pochodzenia mądrości, która zaczyna przybierać pewne cechy osobowe. Bardzo ważnym źródłem religijności tamtego okresu jest idealny obraz uczonego w Piśmie (38,24 – 39,11). Ta część księgi przypomina dość żywo Księgę Przysłów, tak w starszej jej części, jak i w Prz rozdz. 1 – 9. Druga część ma charakter bardziej hymniczny: wysławia mądrość przejawiającą się w stworzeniu, a w 44,1 – 50,26 przechodzi w „pochwałę Ojców”, tj. w antologiczne zestawienie mądrości przejawiającej się w wybitnych mężach historii narodu wybranego. Zakończenie stanowi modlitwa Syracha oraz alfabetycznie zbudowane wezwanie do mądrości. Pod względem doktrynalnym księga zawiera ideały mądrościowe i etyczne judaizmu (umiarkowanie, dobroczynność, ofiara, czystość i religijna postawa praktyczna), z których wiele podjął i dowartościował Nowy Testament.
(Red.)
MĄDROŚĆ SYRACHA czyli EKLEZJASTYK
Prolog Prolog – jest dziełem tłumacza; nie wchodząc w skład księgi, nie jest pismem natchnionym.
1Prawos, Prorocy i ci, którzy po nich przyszli,
zostawili nam liczne i wielkie [dzieła] w dziedzinie nauki i mądrości,
za co Izraelowi należy się chwała.
Potrzeba przeto, by nie tylko ci, co umieją czytać, byli o nich dobrze pouczeni,
5ale też żeby miłośnicy mądrości dla będących na zewnątrz stali się pożyteczni
przez mowy i pisma.
Dziadek mój, Jezus, kiedy oddał się pełniejszemu poznaniu
Prawa, Proroków oraz innych ksiąg ojczystych
10i nabrał w nich doskonałej biegłości,
sam też zapragnął napisać coś z dziedziny nauki i mądrości,
aby ludzie żądni wiedzy sami przez to wszystko się wzbogacili,
a jeszcze bardziej, aby coś dodali do niej przez życie zgodne z Prawem.
15Proszę więc, abyście
z życzliwością i uwagą
zabierali się do czytania,
a wybaczali w tych miejscach,
gdzie by się komuś wydawać mogło,
20że mimo naszej usilnej pracy nad tłumaczeniem nie mogliśmy dobrać odpowiedniego wyrażenia,
albowiem nie mają tej samej mocy
słowa czytane w języku hebrajskim, co przełożone na inną mowę.
Nie tylko ta księga,
ale nawet samo Prawo i Proroctwa,
25i inne księgi
czytane w ich własnym języku wykazują niemałą różnicę.
Gdy w trzydziestym ósmym roku [panowania] króla Euergetesa przybyłem do Egiptu
i tam zamieszkałem,
znalazłem odpis księgi,
zawierający nieprzeciętną naukę.
30Uznałem za bardzo pożyteczne przystąpienie do rzetelnej pracy, aby tę księgę przetłumaczyć.
Poświęciłem wiele bezsennych nocy i nauki,
aby w takim czasie,
jaki był potrzebny, wydać ukończoną księgę
dla tych, wśród których przebywam i którzy chcieliby się czegoś nauczyć,
a są przygotowani do życia
według Prawa w dziedzinie obyczajów.
