KSIĘGA HABAKUKA

WSTĘP

Habakuk (słowo hambakuku pochodzi z jęz. asyryjskiego i oznacza pewną roślinę jadalną) znany jest w Biblii hebrajskiej jedynie z księgi noszącej jego imię. Biblia grecka zna wprawdzie proroka o takim imieniu (Dn 14,32), chodzi jednak o zupełnie inną osobę. O jego pochodzeniu i życiu nic bliższego nie wiadomo.

Księga zawiera dwie indywidualne lamentacje prorockie (1,2-4.12-17) i paralelne do nich dwie odpowiedzi Boże (1,5-11; 2,1-5); druga z nich przechodzi w pięciokrotne „biada” pod adresem nieprawych (2,6-20). Ostatni rozdział zawiera modlitwę prorocką za naród, utrzymaną w formie psalmu (3,1-19). Rubryki muzyczne świadczą o zastosowaniu tej części księgi w liturgii.

Mimo przynależności do gatunku literackiego zwanego lamentacją i mimo pięciokrotnego „biada” proroctwo Habakuka ma dla Izraela charakter pocieszający. Karcące słowa proroka i groźby nie dotyczą jego własnego narodu; wszelki ucisk pochodzi z zewnątrz. Habakuk użala się, że Bóg pozwala bezkarnie działać nieprzyjacielowi. Bóg jednak, podejmując dialog, powołuje się na swoją sprawiedliwość, ochraniającą ludzi prawych. Węzłowym zagadnieniem księgi jest problem odpłaty Bożej, rozważanej w odniesieniu do Izraela i narodów obcych. Bóg, władca świata i stróż sprawiedliwości, nie może pozwolić na triumf najeźdźcy oddającego się bałwochwalstwu (2,18nn), a nawet bezbożnego (1,4.13). Jakkolwiek jest on w ręku Boga narzędziem kary na Izraela i narody obce (1,12), to przecież Izrael jest narodem sprawiedliwym (1,4), Jego „pomazańcem” (3,13). Punktem kulminacyjnym teologii sprawiedliwości u Habakuka jest stwierdzenie, że zginie ten, co jest ducha nieprawego, a sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności (2,4). Zdanie to stało się

jedną z najważniejszych starotestamentowych podstaw nauki św. Pawła o usprawiedliwieniu (Rz 1,17; Ga 3,11), dzięki uwydatnieniu roli wiary w zbawieniu (por. też Hbr 10,38). Ha 2,4 w tekście hebr. mówi o wierności, LXX i NT zaś – o wierze. Godna uwagi jest aktualizacja proroctw Ha w eschatologicznej Wspólnocie z Qumran (por. Komentarz do Habakuka – 1QpHab).

Księga zawiera niewiele danych pozwalających na dokładniejsze ustalenie daty jej napisania. Wzmianka o Chaldejczykach (1,6) wskazuje na okres, kiedy naród ten był dobrze znany i miał znaczenie na arenie politycznej. Wprawdzie rewolty babilońskie były w okresie imperium nowoasyryjskiego dość częste, o inwazji chaldejskiej można jednak mówić dopiero pod koniec panowania Nabopolassara lub raczej za Nabuchodonozora. Z drugiej strony brak jakiejkolwiek wzmianki o zdobyciu Jerozolimy w 596 r. przed Chr. nie pozwala umieścić księgi w okresie późniejszym niż ostatnie lata VII w. Najprawdopodobniej więc proroctwa zostały wypowiedziane w latach 605 – 596. Taką datę potwierdzają liczne podobieństwa słownictwa i stylu między Ha a wczesnymi mowami prorockimi Jeremiasza; por. Ha 1,2nn – Jr 4,5; 6,7; 15,10; 20,8.18.

Autentyczność dwóch pierwszych rozdziałów księgi nie nastręcza obecnie poważniejszych trudności, poza kilku śladami późniejszych refleksji teologicznych. Dyskusje toczą się jedynie wokół psalmu z rozdz. 3, uważanego przez wielu krytyków za utwór znacznie późniejszy, być może pochodzenia liturgicznego. Jednolite słownictwo oraz formy dowodzenia teologicznego w rozdz. 1 – 2 i 3 wskazują raczej na tego samego autora całej księgi. Brak rozdz. 3 w komentarzu qumrańskim nie przesądza jego późniejszego powstania.

(Red.)