EWANGELIA WEDŁUG ŚWIĘTEGO JANA

WSTĘP

Jan, któremu już najstarsza tradycja 1 Justyn, Hermas, Ignacy Antiocheński, Ireneusz.1 przypisuje autorstwo czwartej Ewangelii, był synem Zebedeusza i Salome (Mt 4,21 par.; 27,56; Mk 15,40; 16,1), a bratem Jakuba Starszego. Należał najpierw do grona uczniów Jana Chrzciciela, a potem Jezusa, i stał się – jak to sam wyznaje – uczniem, którego Jezus miłował (13,23; 19,26n; 21,7.20) i któremu, umierając na krzyżu, oddał w opiekę swą Matkę (19,27). Przemilczając starannie swoje imię, Autor Ewangelii według św. Jana pośrednio potwierdza dane tradycji, że to właśnie on jest umiłowanym uczniem i naocznym świadkiem słów i czynów Jezusa. Obok Piotra i Jakuba Młodszego Jan był filarem Kościoła jerozolimskiego. Brał udział w tzw. Soborze Jerozolimskim (Ga 2,9) i według wszelkiego prawdopodobieństwa przebywał w Palestynie aż do wojny żydowskiej w roku 66/67. Potem udał się do Efezu, gdzie spotkał się jeszcze z biskupem Papiaszem ok. roku 96/97.

Na całość Ewangelii według św. Jana składają się, ogólnie rzecz ujmując, opisy cudów Jezusa oraz historia Jego męki.

Cuda Chrystusa w ujęciu Autora czwartej Ewangelii są nie tylko faktami historycznymi, lecz przede wszystkim „znakami” potwierdzającymi autentyczność posłannictwa Chrystusa.

Każdy przejaw cudotwórczej mocy Jezusa jest nazywany w Ewangelii według św. Jana „godziną Jezusa”. Ale „godziną Jezusa” lub „czasem Jezusa” w sensie ścisłym jest właściwie Jego śmierć i triumfalny powrót do Ojca.

Rozmieszczone na przestrzeni całej Ewangelii mowy Jezusa są nie tylko zbiorem literacko uporządkowanych przemówień, lecz stanowią jakby oddzielne traktaty teologiczne. W Ewangelii według św. Jana Jezus wcale nie posługuje się tak typowymi dla Synoptyków przypowieściami. Jest natomiast w czwartej Ewangelii wiele zwykłych obrazów, przechodzących niekiedy w alegorie. Oto tematy chrystologiczne, które dominują w mowach Jezusa w tej Ewangelii: Chrystus jest w niej źródłem wody żywej (rozdz. 4), pokarmem z nieba (rozdz. 6), światłością świata (rozdz. 9), zmartwychwstaniem i życiem (rozdz. 11). Ta symbolika, szczególnie mocno uwydatniona w określeniach Jezusa w tej Ewangelii, jest dla niej typowa. Autorowi czwartej Ewangelii chodziło przede wszystkim o to, by jej czytelnicy uwierzyli w Jezusa Chrystusa i zasłużyli sobie w ten sposób na życie wieczne (20,31). Trzeba też przyjąć, że czwarta Ewangelia była swoistą apologią Chrystusa. Chodziło najprawdopodobniej o przeciwstawienie się pewnym odmianom gnozy, której zwolennicy, z twórcą gnozy, Keryntem, na czele, zaprzeczali istnieniu pierwiastka ludzkiego w Chrystusie 2 Zob. J 1,14; 19,35.2. Podkreślając tak zdecydowanie człowieczeństwo Jezusa, Jan nie mniej wyraźnie głosił prawdę o preegzystencji Boskiego Słowa (Logos) jako drugiej Osoby Trójcy.

Wyrażano niekiedy pogląd, że Janowa nauka o Logosie jest zapożyczeniem z pogańskiej filozofii greckiej. Nie należy jednak zapominać, że pojęcie Logosu, przemawiającego do świata i stanowiącego dla ludzi źródło światłości i życia, było znane od dawna na Bliskim Wschodzie. Pojęciem tym posługiwano się tam jednak błędnie, zwłaszcza w kołach gnostyckich, stosując je w sposób niewłaściwy do Chrystusa. Ewangelista wypełnia tu więc obowiązek apologety także wobec Chrystusa jako Słowa, które było na początku i które z miłości do ludzi stało się ciałem. Jan zaś nawiązuje przy tym nie do filozofii pogańskiej, lecz do starotestamentalnej literatury mądrościowej, gdzie nauka o Logosie była zarysowana wyjątkowo wyraźnie; por. Prz 8,22n; Mdr rozdz. 7.

Język Ewangelii według św. Jana jest dość ubogi, słownictwo bardzo niezróżnicowane, styl bezpretensjonalny, czasem wręcz niedbały, obfitujący w liczne semityzmy; stąd zrodziło się nawet przypuszczenie, że czwarta Ewangelia była najpierw zredagowana częściowo lub w całości po aramejsku.

Ewangelia według św. Jana przedstawia prozę o ściśle określonej i skrupulatnie przestrzeganej rytmice, przy czym daje się zauważyć upodobanie Autora do podejmowania ciągle na nowo poszczególnych terminów lub całych zwrotów po to, by nad nimi długo medytować i odkrywać w nich prawdy wyższego rzędu („Ewangelia duchowa”).

Czwarta Ewangelia zawiera wiele różnic w zestawieniu z Ewangeliami synoptycznymi. Inne jest w niej samo rozmieszczenie materiału związanego z życiem i działalnością Jezusa, inne są również środki literackie, którymi posługuje się jej Autor. Podczas gdy Synoptycy dość pobieżnie traktują pobyt Jezusa w Jerozolimie i Jego działalność w tym mieście, to w tej Ewangelii Jezus przebywa i naucza przede wszystkim w Jerozolimie. Okres publicznej działalności Jezusa obejmuje w niej trzy Święta Paschy (2,13; 6,4; 11,55).

Jest to chronologicznie najpóźniejsza spośród czterech Ewangelii. Nie wydaje się jednak, by datę jej powstania można było przesunąć poza 100 r. po Chr., gdyż najstarszy papirus z jej tekstem, pochodzący z egipskiego lekcjonarza liturgicznego, został napisany w pierwszych dziesiątkach II wieku.

(Red.)